Jako trener instruktorów pierwszej pomocy przedmedycznej organizacji EFR, który na co dzień z medycyną nie ma za wiele doczynienia, ale z laikami którzy chcieliby się nauczyć choć w stopniu podstawowym udzielać komuś pomocy, zaobserwowałem pewną powtarzalną sytuację.

Niezależnie czy jest to kurs podstawowy czy dla kandydatów na instruktorów gdy pytam: Jak rozumiesz wstrząs, co to jest, czy umiesz go zdefiniować? Większość, niemalże wszyscy, mimo że pojęcie jest ogólnie znane i słyszane, nie bardzo umie odpowiedzieć co to tak w ogóle jest i jak to wytłumaczyć.

Czy wiesz co to jest wstrząs, szok?

Nie dziwię się bowiem często publikacje wyjaśniające ten temat są przedrukami albo cytatami z  medycznych publikacji, które są zrozumiałe dla lekarzy, a nie laików. Przeczytajmy np. taki fragment wyjaśniający temat wstrząsu.

„Wstrząs jest uogólnioną postacią ostrej niewydolności krążenia powiązaną z niewystarczającym zużyciem tlenu przez komórki. Jest to stan, w którym dochodzi do dysproporcji między zapotrzebowaniem a dostarczeniem odpowiedniej ilości tlenu i substancji odżywczych do komórek organizmu (ale wyłączną lub dominującą przyczyną zmniejszonego dostarczania tlenu nie jest niewydolność oddechowa ani niedokrwistość). W konsekwencji dochodzi do nasilenia metabolizmu beztlenowego. Wstrząs może mieć różne przyczyny, jednak przebieg w większości przypadków jest podobny i ma podobne skutki – może prowadzić do utraty przytomności, niewydolności wielonarządowej, a nawet zgonu”.

Albo ten fragment też mi się podoba. „Wywołany jest przerwaniem stymulacji z wyższych pięter ośrodkowego układu nerwowego do niższych ośrodków współczulnego układu nerwowego, co powoduje rozszerzenie łożyska naczyniowego. Najczęściej na skutek poprzecznego uszkodzenia rdzenia kręgowego powyżej Th1 (1 kręg piersiowy)”.

Gdy nie jesteś po medycynie ten bełkot medyczny powoduje, że nie staramy się nawet zapamiętać wyjaśnienia bo zwyczajnie odpycha to osobę niezwiązaną ze światem medycznym. To już wolę obejrzeć sobie „M jak miłość” J

Tym krótkim artykułem postaram się, mam nadzieję w sposób ludzki, na sposób zrozumiały dla laika wyjaśnić to pojęcie.

Jest wiele rodzajów wstrząsów. Ale po kiego grzyba nam ta wiedza jak w ogóle nie wiem co to jest wstrząs? Co z tego iż napisze, iż mamy różne rodzaje wstrząsów jak:

• wstrząs hipowolemiczny
• wstrząs dystrybucyjny
•  wstrząs neurogenny
• wstrząs anafilaktyczny
• wstrząs septyczny
• wstrząs kardiogenny
• wstrząs obturacyjny
• wstrząs hipowolemiczny
• wstrząs kardiogenny
• wstrząs septyczny

Jeśli nie masz podstaw medycznych, nie jesteś po studiach medycyny to te nazwy wywołują w tobie pewne zamieszanie i nie wiesz z czym je ugryźć i do czego dopasować. No może coś tam w telewizji kiedyś usłyszałeś nazwę wstrząs anafilaktyczny, ale dalej, czy dobrze pamiętasz co to jest? Oczywiście nie jest moim zamiarem obrażać tu osoby wykształcone, które mają o niebo większą wiedzę ode mnie. Zamiarem moim jest rozjaśnienie tematu dla tych, którym temat jest zupełnie obcy.

Zacznijmy od tego jak rozpoznać pojawiający się wstrząs, a drobnymi kroczkami dojdziemy do prostej definicji czym jest ów wstrząs.

Mimo, że każdy rodzaj wstrząsu charakteryzuje się różnymi objawami to  można wyszczególnić objawy wspólne dla wszystkich:

Świadomość.

Funkcje mózgu u takiej poszkodowanej osoby mogą być tak zaburzone, że nie jesteśmy w stanie się z nią porozumieć mimo, że osoba jest przytomna. Taka osoba często jest senna, traci poczucie czasu i przestrzeni. Zazwyczaj osoba w stanie wstrząsu przejawia zaburzenia świadomości wynikające z niedotlenienia mózgu.

Krążenie krwi, oddech, temperatura.

Krążenie u osoby ze wstrząsem jest zaburzone, a zatem dłonie i stopy są zimne i blade. Gdy naciśniemy paznokieć robi się blady, ale u zdrowego człowieka po chwili powinien zrobić się różowy. Fachowo nazywa się to opóźniony nawrót włośniczkowy. Naciśnij sam sobie teraz paznokieć to zobaczysz jak szybko wraca do pierwotnego koloru. Poszkodowany we wstrząsie ma znacznie przyśpieszony oddech. Prawidłowo osoba zdrowa powinna oddychać jak pamiętamy z kursów pierwszej pomocy przedmedycznej z częstotliwością ok 12-20 oddechów na minutę. Pamiętamy? Jednak w stanie wstrząsu częstotliwość będzie wyższa sięgająca nawet  do np. 40 oddechów na minutę. Jak sprawdzić prawidłowy oddech i puls też pamiętamy? Jak oddech szybszy to i krew przyspiesza. Puls możemy wstępnie ocenić badając tętno na tętnicy szyjnejj – znajduje się ona w odległości ok 3 placów od jabłka Adama. Innym miejscem jest zmierzenie pulsu na tętnicy nad nadgarstkiem. Prawidłowa częstotliwość u osoby dorosłej to zakres 60-80 uderzeń na minutę. Wszystko powyżej może wskazywać na wstrząs.

Oddawanie moczu.

Dorosły człowiek przy normalnym zużyciu napojów powinien oddać 500-2000 ml moczu na dobę. Przy stanie wstrząsu wartość ta nie przekracza 500 ml. Naturalnie tą informację podaję już jako czysta ciekawostkę bo jak pamiętamy mówimy o sytuacji tu i teraz chce sprawdzić czy poszkodowana osoba ma wstrząs. Któż będzie czekał dobę aby sprawdzić ile poszkodowany będzie sikać?

Dla sprawnego oka czytającego ciągle nasuwa się ów pytanie. Co to jest ten cho….y wstrząs?

Proszę zwrócić uwagę, iż czytając różne publikacje nie jest nigdzie wyraźnie napisane co to jest.

Najczęściej mówiąc o wstrząsie mówi się o wstrząsie związanym z gwałtowną utratą krwi. Mamy ok 6 litrów w sobie. Już utrata 1 litra może spowodować śmierć. Wyobraź sobie, że masz mniej krwi w sobie o około litr. Twoje narządy nie są tak zasilane tlenem jak poprzednio, mózg musi wykazywać jakieś dysfunkcje, a i termika całego organizmu „siada”. Połącz to teraz z tymi objawami opisanymi powyżej i zaczyna się to rozjaśniać, prawda?  Ale! Jako, że zazwyczaj mówiąc o wstrząsie mówimy o raptownej utracie krwi to są też inne rodzaje wstrząsu. Ktoś jest alergikiem i zjadł coś na co jest uczulony. Organizm dostaje wstrząsu. Ktoś jest mocno nagrzany opalaniem na słońcu w upalne lato i wskakuje do lodowatej wody Bałtyku, organizm doznaje wstrząsu.

Inaczej mówiąc wstrząs jest stanem organizmu, który doznał jakiegoś urazu bądź bodźca z zewnątrz w wyniku czego wnętrze jest zagrożone. Poszkodowany nie może sobie poradzić z taką sytuacją. Taki stan może doprowadzić nawet do śmierci. Dlatego tak istotne jest abyśmy my, ratownicy laicy, coś szybko zrobili.

Co zrobić  gdy widzimy wstrząs?

Każdy rodzaj wstrząsu wymaga reakcji ratownika. Najważniejsze jest ustalenie przyczyny i przekazanie wszelkich informacji lekarzom. Znajdujemy kogoś przytomnego z wstrząsem, możemy zebrać jakieś informacje co się wydarzyło. Przecież ów poszkodowany może zaraz stracić przytomność. My jednak mamy już garść informacji dla lekarza. Jednak ogólne postępowanie zawsze opiera się o te same podstawowe elementy:

• ułożenie w wygodnej pozycji leżącej – najczęściej z uniesionymi 20 cm do góry nogami
• zapewnienie prawidłowej wentylacji – resuscytacja jak potrzeba
• podawanie tlenu –  jeśli mamy przeszkolenie
• ochrona przed utratą ciepła – np. kocem termicznym
• podawanie płynów – powoli, małymi łyczkami

A jak już paramedycyn, lekarze, ratownicy czy profesjonaliści przejmą poszkodowanego to oni już mają swoje inne sposoby gdyż działają wg. schematu ALS (advanced life suport). Pamiętasz? My laicy z podstawowym przeszkoleniem przedmedycznym działamy wg. schematu BLS (basic life suport).

Krótko na koniec. Niemalże każdy poważny wypadek połączony jest ze wstrząsem, a szczególnie te gdzie jest gwałtowna utrata krwi.

Opracowanie: Rudi Stankiewicz, Trener EFRI no. 610805